تاریخچه فرش ایران از آغاز تا به امروز

ایران سابقه ای طولانی در تولید فرش دستباف خیره کننده دارد و فرش دستباف ایرانی در سرتاسر جهان مشهور است. امروزه علاوه بر فرش دستباف، فرش ماشینی نیز یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین بخش صنعت نساجی ایران است. کارخانه های بزرگی در زمینه تولید فرش ماشینی باکیفیت در ایران وجود دارد. در این مقاله در فرش داریوش به توضیح درباره ی تاریخچه فرش ایرانی از آغاز تا به امروز پرداختیم. تاریخچه فرش ایرانی به هزاران سال پیش بازمی گردد. منشا یکی از قدیمی‌ترین فرش‌هایی که تا کنون ساخته شده به امپراتوری هخامنشی می‌رسد. اولین فرش هایی بافته شده بسیار با فرش های امروزی متفاوت بوده است زیرا آنها از بامبو و یا ساقه های گیاهان بافته میشدند و قدمت آن به 350 قبل از میلاد مسیح بازمیگردد. این فرش ها که بیشتر به حصیر شباهت داشتند فاقد آسایش و تجمل فرش ایرانی است که امروزه می‌شناسیم بودند. برای تولید کفپوش کاملتر و بهتر، مردان شروع به تولید نوعی حصیری کردند که با در هم تنیدن پشمهای حیوانات با ساقه گیاهان بافته شده بود. در طول تاریخ، فرش های ایرانی از اهمیت فرهنگی و اقتصادی زیادی برخوردار بوده اند. در ابتدا از فرش به عنوان پوشش کف چادرها استفاده می شد، اما در نهایت این محصول به گنجینه مناسبی برای پادشاهان و کاخ ها تبدیل شدند. امروز، با افزایش جمعیتی که در یک جامعه صنعتی گرفتار شده اند و هر روز بر تعداد آن ها افزوده می شود و در حال گسترش است، ارتباطات ایرانی ها با فرش به همان اندازه قوی است. به جرات می توان گفت که خانه ایرانی بدون یک فرش ایرانی اصیل برهنه و بی روح است، فرش های ایرانی که بازتاب پیوند عمیق مردم با هنر ملی آنهاست. سیر تحول قالی بافی ایرانی تا به امروز اصلاح مداوم تکنیک ها و طرح ها، سیر تحول قالی بافی ایرانی را رقم زده است. در ابتدا، قبایل کوچ نشین در آسیای مرکزی از الیاف پشم پیچ خورده برای ایجاد پوشش های کف بادوام که متناسب با نیازهای آنها بود استفاده می کردند.با ظهور اسلام در قرن هشتم، استان آذربایجان به قطب جهانی تولید فرش ایرانی تبدیل شد. مراکز رنگرزی در کنار بافندگی ایجاد شد و به صنعت پر رونقی تبدیل شد که تا زمان حمله مغول به ایران ادامه داشت. با گسترش راه های تجاری و آمیختن تمدن ها، شهرت فرش های ایرانی در سراسر قاره ها گسترش یافت. همچنین در زمان امپراتوری ساسانی، بین سال‌های 224 تا 641 میلادی، این فرش‌ها نه تنها به هنر و ادبیات راه یافتند، بلکه به عنوان هدایای دیپلماتیک نیز راه یافتند و گواه ارزش و اعتبار آنها در جوامع باستانی بود. در دوره حاضر نیز فرش‌های ایرانی از ریشه‌های سودمند خود فراتر رفته و به سفیران فرهنگی تبدیل شده‌اند که هنر و میراث ایران را در جهان نشان می‌دهند و تأثیر آنها فراتر از کفپوش ساده است. اما قرن بیستم صنعت قالی بافی ایرانی دچار چالش ها و تحولات فراوانی شد. تلاشی هماهنگ برای احیای طرح‌های سنتی، منعکس‌کننده غرور ملی‌گرایانه و در عین حال سازگاری با زیبایی‌شناسی مدرن صورت گرفت. فرش‌های ماشینی نیز وارد میدان شدند و مقرون به صرفه بودن را ارائه کردند. فرش پازیریک: نگاهی به گذشته قدیمی ترین فرش شناخته شده جهان، فرش پازیریک است که در دره پازیریک سیبری در آرامگاه یک نجیب زاده سکایی کشف شد. تاریخ‌گذاری رادیوکربن ایجاد آن را در قرن پنجم قبل از میلاد قرار می‌دهد و آن را به یک مصنوع قابل توجه از گذشته تبدیل می‌کند. اهمیت فرش در جامعه و فرهنگ ایران باستان در جامعه و فرهنگ ایران باستان، قالی نقش بسزایی داشته است. استفاده از آنها فراتر از پوشش های کف است. آنها نماد پرستیژ، تجمل و دیپلماسی بودند. قابل ذکر است که منابع معتبر تاریخی بر شایستگی فرش های ایرانی به عنوان هدایای دیپلماتیک تأکید شده است. با تکامل جامعه ایرانی، فرش به جزء لاینفک هویت فرهنگی و هنری منطقه تبدیل شد. طرح ها، الگوها و نمادها فرش‌های ایرانی به دلیل طرح‌ها، نقش‌ها و نمادهای متنوعی که هر کدام اهمیت خاص خود را دارند، مورد تجلیل قرار می‌گیرند. نقوش رایج در قالی های ایرانی عبارتند از: نقوش گل: فرش های ایرانی اغلب دارای طرح های پیچیده گل هستند که هر گل نماد جنبه های مختلف زندگی است. گل رز نشان دهنده عشق و زیبایی است، در حالی که لاله ها نشان دهنده رشد و تولد دوباره هستند. نقوش هندسی: الگوهای هندسی نیز رایج است که اغلب از هنر و معماری اسلامی الهام گرفته شده است. این طرح‌ها می‌توانند از اشکال ساده تا نقوش پیچیده و به هم پیوسته را دربر گیرند. ترنج: بسیاری از فرش های ایرانی دارای یک ترنج مرکزی هستند که نشان دهنده قلب یا روح طرح است. ترنج توسط یک میدان پر از الگوهای مکمل احاطه شده است. نقوش حیوانات و پرندگان: حیوانات و پرندگان در نقش‌های فرش بافته می‌شوند که اغلب نمادی از قدرت، محافظت یا عناصر طبیعت است. تصاویر باغ و بهشت: فرش‌های ایرانی اغلب باغ‌ها یا بهشت‌هایی را به تصویر می‌کشند که نشان‌دهنده عشق ایرانیان به طبیعت و آرزوی جهانی ایده‌آل است. اهمیت رنگ ها رنگ‌ها نقشی اساسی در قالی‌سازی ایرانی دارند زیرا آنها بازتاب فرهنگ، تاریخ و سنت‌های هنری منطقه هستند، در فرآیند رنگرزی نخ های فرش از رنگ‌های طبیعی استفاده می شود. اهمیت رنگ ها در قالی های ایرانی بسیار زیاد است و هر رنگ بیانگر پیام مهمی است. معنی بعضی از رنگ های پرکاربرد در فرش ایرانی: قرمز: نماد عشق، اشتیاق و ثروت است. یکی از رنگ های رایج در فرش ایرانی است. آبی: نمایانگر بهشت، معنویت و خرد است. آبی های پررنگ اغلب در قالی های ایرانی دیده می شود. سبز: نشان دهنده طبیعت، رشد و باروری است. سبز با مناظر سرسبز ایران مرتبط است. زرد: نماد خورشید و شادی است. به طرح فرش گرما و روشنایی می بخشد. سیاه: نشان دهنده قدرت، رمز و راز و محافظت است. برای ایجاد خطوط و قاب های برجسته در بسیاری از فرش ها استفاده می شود. سفید: نماد پاکی و معنویت است. اغلب در تضاد با رنگ های دیگر برای ایجاد تعادل استفاده می شود. انتخاب و ترکیب این رنگ ها در قالی های ایرانی عمدی بوده و اغلب با تأثیرات فرهنگی یا منطقه ای گره خورده است. هنر در توانایی بافنده برای هماهنگ کردن رنگ‌ها، نقش‌ها و نمادها نهفته است و شاهکاری خلق می‌کند که داستانی را روایت می‌کند و احساسات را برمی‌انگیزد. فرش کاشان فرش کاشان یکی از بهترین فرش های ایرانی است. کاشان از زمان صفویه مرکز تولید ابریشم بوده و برخی از بهترین قالی‌های ابریشم کلاسیک ایرانی به دست قالی باف های کاشانی بافته و تولید شده است. در اواخر قرن نوزدهم، بافندگان کاشان شروع به تولید فرش‌های باکیفیت کردند که استانداردهای بالای طراحی و تکنیک را که در دوران کلاسیک ایجاد شده بود، ادامه میداد. اغلب طرح‌های فرش کاشان دارای یک ترنج است. طرح فرش های کاشان عمیق و غنی از سنت کلاسیک ایرانی  است و می تواند متناسب با هر دکوراسیون مدرنی باشد. صنعت فرش در دوره حاضر اگرچه ممکن است که ذکر فرش ایرانی، فرش های دستباف زیبا با سنت دیرینه و ریشه های عمیق ایرانی را به ذهن بیشتر مردم برساند، اما فرش ماشینی نیز به همان اندازه زیبا و با کیفیت بوده و در میان مردم بسیار محبوب است . مزیت فرش ماشینی این است که قیمت آن در مقایسه با فرش دستباف به میزان قابل توجهی ارزان تر است، در مقابل دوام آن اندکی کمتر است، البته این تفاوت چندان قابل توجه نیست زیرا جنس فرش ماشینی ایرانی از اکرلیک با کیفیت فوق العاده ای است. تمیز کردن آن به وسیله جاروبرقی آسان است و به سرعت می توان  گرد و غبار را حذف کرد. قدمت صنعت فرش ماشینی در ایران به اوایل دهه 50 خورشیدی باز میگردد که در آن زمان میان بزرگان فرش دستبافت و واردکنندگان دستگاه های تولید فرش ماشینی مناقشه ای در خصوص از بین رفتن این سنت دیرینه وجود داشت. اما با گذشت زمان و نیروی کار ارزان تر، بافت سریعتر و سود سرشاری که برای تولیدکنندگان فرش وجود داشت به این مناقشه خاتمه داده شد. در سال 1354ماشینی شدن فرش شتاب بیشتری به خود گرفت و به تعداد دستگاه های فرش ماشینی و تعداد کارخانه ها افزوده شد. به دلیل اشتیاق فراوانی که در میان مردم وجود داشت و قیمت مناسب فرش های ماشینی، این صنعت در کشور صادراتی نداشت. اما بعد از گذشت 10 سال از ورود دستگاه تولید فرش ماشینی از شدت علاقه مردم کاسته شد و امکان صادرات این محصول برای تولیدکنندگان ایجاد شد. در گذر سال ها، صنعت فرش فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است. اما در حال حاضر در بازار فرش ماشینی ایران فرش های 700 شانه، 1200 شانه و 1500 شانه وجود دارد که به فرش های دستبافت گونه مشهور است. مردم می توانند متناسب با نیاز خود و آب و هوای شهر محل سکونت خود فرش را انتخاب نمایند. از مطالعه این مقاله در فرش داریوش از شما سپاسگذاریم و امیدواریم از مطالعه این مقاله بهره کافی را برده باشید. در صورتی که هنوز هم در مورد فرش ایرانی سوالی داشتید میتوانید به راحتی در کامنت های این مقاله سوالات خود را از ما بپرسید و پاسخ سوالات خود را از ما دریافت کنید.