با انواع طرح فرش ایرانی آشنا شوید
۲۱ اسفند ۱۴۰۰
طرح فرش ایرانی به خوبی قدمت صنعت فرشبافی در ایران و پراکندگی آن در بخشهای مختلف کشور را نشان میدهد. طرح و نقشهایی که هر کدام مربوط به دورهای خاص هستند و ویژگیهای ظاهری خاص خود را دارند. در دورهای نقش فرشها تنها از ذهن بافنده جاری میشد، در حالی که در دورهای دیگر آثار تاریخی وارد نقشه فرش ها شدند. شاید با این همه تنوع بارها برایتان سوال پیش آمده باشد که کدام فرش ایرانی مناسب خانه شماست؟ هر کدام از طرحهای فرش ایرانی زیبایی ویژهای دارند و برای فضایی مناسب هستند. تفاوت طرح فرشهای ایرانی تنها به تغییر چند نقش و نگار ختم نمیشود و هر کدام اِلمانهای مخصوص خود را دارد. البته پیروی از الگوهای طرح فرش ایرانی در مناطق مختلف کشور متفاوت است و باعث شده تنوع نقشها بسیار زیاد باشد. تمام طرحهای قدیمی و اصیل فرش ایرانی در طرحهای فرش ماشینی نیز بافته میشوند. این کار به نفع خریداران فرش ایرانی است و تمام اقشار میتوانند از زیبایی طرحهای فرش ایرانی بهره مند شوند. قبل از هر چیزی بهتر است ابتدا با انواع طرحهای فرش ایرانی نیز آشنا شوید.
تفاوت طرح فرش ایرانی با فرشهای شرقی
تفاوت طرح فرشهای ایرانی با فرشهای شرقی نیز کاملا محسوس است. شاید کسانی که خیلی به فرش علاقهای ندارند یا با فرش ایرانی آشنا نیستند، این دو از یک پیشینه بدانند. هرچند به تبع همجواری شباهتهایی نیز دارند اما فاکتورهای نقشه فرش ایرانی به خوبی قابل تشخیص است. فرش ایرانی با فرش شرقی تفاوتهای زیادی دارد. فرش ترنج دار یکی از انواع مهم فرش ایرانی است. در واقع لچک و ترنج را میتوان از مشخصههای فرش ایرانی دانست. نقشهایی مانند گل نیلوفر آبی شاه عباسی که طرح منحصر به فردی به همین نام دارد، متعلق به فرش ایرانی است. طرحهای بوته جقه نیز یکی از مشخصترین نقشهای فرش ایرانی است.
فرشهای شرقی مانند فرشهای ترکیه، چین، هند، ازبکستان و افغانستان طرفداران زیادی دارند اما هیچ کدام آنها به اندازه فرش ایرانی شهرت ندارد. فرش ایرانی که در زمره فرشهای شرقی قرار میگیرد، هم از نظر کیفیت و بافت و هم از نظر طرح و نقشه یک سر و گردن از سایر فرشهای شرقی بالاتر است.
برای مشاهده انواع فرش مدرن داریوش کلیک کنید.
اِلمانهای فرش ایرانی نشان از آداب و رسوم و منطقه بافت فرش دارد. هر کدام معنا و مفهومی دارد و از روی این طرحها میتوان به منطقه بافت فرش پی برد. همین طور رنگ فرشها به خوبی نشان میدهد که بافنده چه روحیهای هنگام بافت فرش داشته است. به همین دلیل است که جدای از کیفیت فرش ایرانی طرح و نقش آن نیز از جایگاه ویژهای در دنیا برخوردار است. به طوری که با وجود سنتی بودن و کلاسیک بودن هنوز جایگاه خود را حفظ کرده است. حتی در بعضی دکوراسیونهای مینیمال و اسکاندیناوی نیز از فرش ایرانی استفاده میشود.
تفاوت طرح فرشهای ایرانی با دیگر فرشهای شرقی و منحصر به فرد بودن آنها ارزش فرش ایرانی را چندین برابر کرده است. فرش ایرانی نه تنها از نظر طرح بلکه از نظر بافت و نوع گره نیز با فرشهای شرقی تفاوت دارد. فرشهای شرقی معمولا با گرههای متقارن بافته میشوند در حالی که فرشهای ایرانی اغلب با گره فارسی، گره ترکی یا سنه بافته میشوند.
نقشهای معنادار فرش ایرانی
فرشهای ایرانی قدیمیترین فرشهای جهان هستند. در طراحی فرش ایرانی بیشتر از هرچیزی از شکلهای هندسی، گلها و تصویر حیوانات استفاده میشود. تصاویری که هرکدام معنا و مفهوم خاص خود را دارد و برگرفته از محیط پیرامون بافنده است. چرا که در ابتدا بافت فرشها از روی نقشه نبوده و بافتده سعی میکرد تا بهترین تصویر را خلق کند. به همین دلیل از تفاوت طرح فرشهای ایرانی و هر نگاره آن به خوبی میتوان به دوره تاریخی و شرایط آن پی برد. هر کدام از نگارههای فرش ایرانی نمادی معنا دار در فرش بوده و پیشینهای تاریخی دارد. به عنوان مثال در مورد بته جقه، یکی از اصیلترین طرحهای ایرانی میتوان ساعتها صحبت نمود. تقریبا در تمام صنایع ایرانی مانند قلمکاری، فرش بافی، پته دوزی، زری دوزی، ترمه و حتی کاشی کاری و صنایع بسیار دیگری میتوان این طرح را دید.
گفته میشود بته جقه تصویر سروی خمیده است که نماد فروتنی شناخته میشود. به نظر میرسد پیدایش این طرح به زمان آشوری و ایلامی باز میگردد. بسیاری طرح بته جقه را به آتش، درخت نخل، میوه گلابی و ... تشبیه کردهاند و معناهای دیگری برای آن قائل شدهاند. اما در نهایت بته جقه به نشانه سرو خمیده شناخته میشود. این تنها یکی از نگارههای فرش ایرانی بود. این در حالی است که تعداد زیادی از این نقوش وجود دارد که هر کدام داستان خود را دارند.
برای مشاهده انواع فرش 1200 شانه گل برجسته کلیک کنید.
طرح قدیمیترین فرش جهان
فرش ایرانی پیشینهای طولانی دارد و قدیمیترین آن یعنی فرش پازیریک قدمتی چند هزار ساله دارد که در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری میشود. نقشه این فرش یک حاشیه دارد و زمینه آن از تکرار تصاویر هندسی و تصاویر حیوانات پر شده است. در خانههای مربع شکل زمینه فرش، از گلهای هشت پر استفاده شده است. این گلها در ابعاد کوچکتر در حاشیه فرش هم به کار رفتهاند.
در حاشیه و زمینه فرش تصویر حیواناتی مانند گوزن و همین طور تصاویر اسب سواران دیده میشود. جالب است بدانید در طرح این فرش از حیوانات اسطورهای نیز استفاده شده است. نظم و ترتیب نقوش به خوبی نشان میدهد که حتی در آن زمان هم زیبایی طرح فرش مورد توجه بوده است. هرچند که اولین فرشهای ایرانی هم به عنوان زیرانداز و هم مانند پتو برای محافظت از سرما استفاده میشده است.
در واقع بیش از هر چیزی استفاده و کاربرد فرش مورد توجه قرار میگرفت. فرشها به شکل امروزی درست زمانی بافته شدند که گذشتگان ما به دنبال آسایش و راحتی بیشتر بودند تا زیر اندازی نرم و گرم داشته باشند.
البته این تنها نمونه فرش ایرانی نیست که در موزههای خارج از کشور نگهداری میشود. فرشهای دیگری مانند فرش شیخ صفی که از ارزشمندترین آثار ایرانی است، در موزه ویکتوریا آلبرت انگلستان نگهداری میشود. همین طور بسیاری فرشهای دیگر که هم در موزهها قرار دارند و هم تعدادی را کلکسیوندارهای معروف دنیا خریداری کردند.
برای مشاهده انواع فرش 1500 شانه گل برجسته کلیک کنید.
انواع طرح فرش ایرانی
با روی کار آمدن فرشهای مدرن و تغییر سبک زندگی اما همچنان فرش ایرانی هم به صورت دستباف و هم به صورت ماشینی طرفدار دارد. این موضوع به خوبی تفاوت طرح فرشهای ایرانی و نقشه اصیل آن را با فرشهای مدرن نشان میدهد. نقشه فرش ایرانی از زیباترین نقشههای فرش دنیا است و تنوع زیادی دارد. بعضی از طرحها مانند طرح خشتی، طرح ترنج دار و طرح افشان بیشتر از نقشههای دیگر طرفدار دارند.
انواع فرش ترنج دار
بسیاری از طرحهای فرش ایرانی لچک و ترنج دارند. ترنج در وسط فرش و کاملا مشخص است. لچک نیز در گوشه فرش قرار دارد. تمام طرحهای فرش در اطراف و حول ترنج آن بافته میشوند. در واقع ترنج نقش مرکز فرش را دارد. بسیاری از طرحها مانند طرح اسلیمی، طرح ماهی، طرح گل فرنگ، طرح تلفیقی و طرح هندسی لچک و ترنج دارند. تفاوت طرح فرشهای ایرانی در فرش ترنج دار، تنها در نوع گل ها، اشکال، خطوط و طرح های استفاده شده در متن فرش است.
فرش آثار تاریخی و ابنیه اسلامی
طرح این فرش از نقوش کاشیها، اشکال هندسی و تزئینات ساختمانها و بناهای تاریخی الهام گرفته شده است. به طوری که زمانی که به نقش فرش نگاه میکنید به وضوح میتوانید نمایی از گنبد یا بخشی از آثار تاریخی را در آن ببینید. نقش این فرشها به خوبی از آثار تاریخی الگو برداری شدهاند. از معروفترین این طرحها میتوان به فرش مسجد شیخ لطف الله، مقبره شیخ صفی، مسجد شاه اصفهان و ... اشاره کرد.
فرش ماهی
فرش ماهی یکی از رایجترین فرشهای ایرانی است. فرشی که یک ترنج بیضی شکل دارد و سایر نقوش فرش تکرار همین نقش اصلی هستند. در واقع بافتده یک طرح اصلی را در طول و عرض فرش تکرار کرده است. نقش اصلی فرش در سایزهای مختلفی در زمینه طرح دیده میشود و فرش با وجود نمای یکنواخت برجستگیهایی مانند لچک و ترنج دارد. طرح لوزی فرش تداعی گر حوض ماهی است. این فرش نیز از جمله انواع فرش ترنج دار است.
فرش گل فرنگ
فرش گل فرنگ به طرحی گفته میشود که نقوش آن کاملا از روی شکل واقعی گلها طراحی شده است. در بافت این فرش از طرح گلهای متنوعی استفاده میشود اما بیشتر از همه طرح گل رز در نقشه این فرش دیده میشود. فرش گل فرنگ به صورت تلفیقی با فرش افشان نیز بافته میشود. یعنی فرش گل فرنگی که دیگر از نقشه لچک و ترنج در بافت آن استفاده نمیشود.
فرش تلفیقی
فرش تلفیقی همان طور که از نامش پیداست تلفیقی از چند طرح است. در نقشه این فرش معمولا اِلمانهایی از چندین طرح دیده میشود.
فرش هندسی
فرش هندسی از شکلهایی با خطوط صاف و زاویه دار تشکیل شده است. در طرح این فرش هیچ قوس و انحنایی وجود ندارد و همه چیز از جمله لچک و ترنج با خطوط صاف و مورب و زاویه دار طراحی شدهاند.
فرش افشان
بی شک فرش افشان یکی از زیباترین و محبوبترین فرشهای ایرانی است. طرح فرش افشان ویژگی خاصی دارد و آن هم پیروی نکردن از قاعده فرش ترنج دار است. اغلب طرحهای فرش ایرانی ترنج و لچک دارند. ترنج نقش دایره یا بیضی وسط فرش است و لچک در گوشههای زاویه دار فرش به صورت مثلث قرار دارد. یکی از اصلیترین تفاوت طرح فرشهای ایرانی در داشتن لچک و ترنج است. بعضی طرحهای منحصر به فرد مانند فرش افشان لچک و ترنج ندارند. طرح این فرش از گلها و نقشهایی پراکنده تشکیل شده است. طرح فرش پیوستگی خاصی دارد، و از یک انسجام کلی برخوردار است.
فرش شاه عباسی
فرش شاه عباسی به فرشهایی با گل های زنبق و نیلوفر گفته می شود. گل نیلوفر آبی یا لوتوس شناسنامه این فرش است. خواستگاه این فرش به شهر اصفهان و زمان شاه عباس صفوی بار میگردد. به همین دلیل هم به طرح شاه عباسی شهرت دارد. از طرح شاه عباسی در بافت فرشهای مختلفی استفاده میشود. فرش افشان شاه عباسی یکی از معروفترین آنها است.
فرش خشتی یا فرش قابی
با این که بسیاری از طرحهای فرش ایرانی نقش لچک و ترنج دارند اما فرش خشتی یا قابی یکی از فرشهایی است که نقشه آن کاملا متفاوت است. این فرش نه لچک دارد و نه ترنج، به جای آن فرش از قابهای منظم و یک اندازهای تشکیل شده است. طرح هر یک از قابهای فرش خشتی با دیگری فرق دارد. همین طور هر قاب میتواند رنگ خودش را داشته باشد. در اغلب موارد قابها و نقشههای هر کدام به صورت قرینه به کار رفتهاند. یعنی به ازای هر قابی که در فرش خشتی میبینید، حداقل یک قرینه وجود دارد. البته این موضوع حتمی نیست و بعضی دیگر از انواع فرش خشتی اصلا طرحهای قرینه ندارند و هیچ قابی به دیگری شبیه نیست.
فرش درختی
فرش درختی یکی از طرحهای قدیمی و اصیل فرش ایرانی است. این فرش درست مانند یک تابلو نقاشی است و تمرکز نقشه آن روی طبیعت و درختان است. در این فرش سعی شده تا نزدیکی بیشتری بین طرح فرش و طبیعت ایجاد شود. معمولا یک درخت اصلی و بزرگ در میان فرش دیده میشود که شاخه و برگ آن به نقوش ایرانی و تصویری از گلها و پرندهها مزین شدهاند. در این فرش تقریبا قرینگی وجود ندارد. کل فرش حاشیه یک شکل و یک رنگی دارد.
فرش شکارگاه
فرش شکارگاه یکی دیگر از طرحهای فرش ایرانی است که با الهام از طبیعت بافته شده است. این فرش طرحی کاملا منحصر به فرد دارد و مانند طرح درختی لچک و ترنج ندارد. تمام متن فرش از تصاویر شکارگاه پر شده است. در این فرش تصاویر شکارچیان سوار بر اسب، حیواناتی مانند آهو، گوزن و اسب و همین طور تصاویر درختان دیده میشود. این فرش هم غالبا به صورت غیر قرینه بافته میشود . قرینگی در آن اهمیت زیادی ندارد اما دور فرش یک حاشیه کلی مانند قاب قرار دارد.
فرش گلدانی
یکی از فرشهای محبوب و زیبای ایرانی، فرش گلدانی است. در نقشه این فرش یک گلدان بزرگ طراحی شده و تمام متن فرش با نقش و نگار گلها پر شده است. این فرش در انواع فرش ترنج دار قرار نمیگیرد اما در نمونههایی از آن تلفیقی از فرش گلدانی را همراه با ترنج طراحی کردهاند. تمایز و تفاوت طرح فرشهای ایرانی بین نمونههای ترنج دار و فرشهایی مانند فرش گلدانی و ... در ریزهکاریهای فرش و نداشتن لچک و ترنج است. اما به طور کل اغلب فرشهای ایرانی یک عنصر اصلی برای نقشه خود دارد و بقیه باقت فرش حول آن انجام میشود. مثلا در فرش گلدانی یا فرش درختی عنصر اصلی گلدان و درخت است و بقیه نقشها با اندازهای کوچکتر در اطراف آن بافته شدهاند.
فرش محراب
در طرح این فرشها از نقوش محرابی مانند تزئینات سرستونها، گلها، درختها و ... استفاده شده است. زمینه اصلی فرش تک رنگ و ساده است و درست مانند محراب قوسی بالای فرش قرار دارد و دو طرف آن ستونهایی تزئین شده به کار رفته است. در بسیاری از مساجد از این طرح فرش استفاده میشود. طرح محراب به صورت ردیفی در فرشی با طول زیاد بافته شده و برای صفوف نمازگزاران استفاده میشود.
فرش ایلی
فرش ایلی را میتوان به نوعی فرش ترنج دار دانست. فرش ترکمن و بخارا هم در این گروه قرار میگیرد. در نقش این فرش از طرحهای ایلی که نقوش هندسی و اشکال انتزاعی دارند، استفاده شده است. فرش یک نقش اصلی در مرکز دارد و چهار گوشه آن با حاشیههای مثلتی پر شده است. البته این فرش در مقایسه با سایر فرشهای ترنج دار ایرانی زمینه خلوتتری دارد و رنگهای تند بیشتری در آن استفاده شده است. فرش ایلی یکی از اصیلترین فرشهای قدیمی ایرانی است.
طرح این فرش زاییده فکر بافنده است. در واقع در گذشته برای بافت این فرش نقشهای وجود نداشته است و هر بافندهای فرشی را بر اساس ذهنیت خود میبافت. در واقع بافنده با الهام از طبیعت و محیط زندگیاش بر روی دار قالی طرح میزده است. یکی از دلایل تفاوت طرح فرشهای ایرانی هم همین موضوع است که به خواستگاه فرش و مردم آن منطقه مربوط میشود.
فرش محرمات یا قلمدانی
زمینه فرش محرمات به صورت ردیفهای موازی است. در واقع فرش یک حاشیه دارد و زمینه اصلی آن راه راه است. در هر کدام از این ردیفها نقش و نگار سنتی ایرانی دیده میشود. طرحهایی مانند بته جقه، اسلیمی، سرو، ختامی از جمبه طرحهایی هستند که در هر ردیف این فرش استفاده میشود. این فرش در بخشهایی از ایران به فرش قلمدانی نیز معروف است.
فرش واگیرهای یا بندی
طرح این فرش از یک الگوی ثابت و تکرار آن در تمام فرش تشکیل شده است. در واقع یک طرح ثابت به صورت یکسان، با اندازه و فاصله یکسان در تمام فرش دیده میشود. فرش واگیرهای لچک و ترنج ندارد و اغلب از طرحهای هندسی مانند مربع و لوزی در طرح آن استفاده میشود. این فرش اغلب یک حاشیه دارد که دور تا دور طرح اصلی را گرفته است. در حاشیه فرش هم از طرحهای واگیرهای استفاده شده است.
فرش اقتباسی
فرش اقتباسی نیز از نامش کاملا پیداست. این طرح فرش از طرحهای غیر ایرانی مانند فرشهای افغانستانی، تاجیکستانی و ... اقتباس شده است. طرحهای قفقازی و گوبلنی نمونهای از معروفترین این فرشها است. در واقع در طراحی این فرشها از اِلمانها و ویژگیهای فرش غیر ایرانی استفاده میشود. شاید طرح فرش اقتباسی عینا مانند فرشهای غیر ایرانی نباشد اما با هوشندی تمام، بخشهایی از آن طرحها در فرش دیده میشود.
پر طرفدارترین طرح فرش کاشان
طرح افشان یکی از محبوبترین طرحهای فرش کاشان است. طرح افشان با وجود قدمتی که دارد از نظر ظاهری به راحتی با دکوراسیونهای امروزی هماهنگ میشود. طرح افشان یک قاعده کلی دارد اما نوع گلها و سایر جزئیات در طرحهای مختلف متفاوت است. به طور کلی طرح فرش افشان در نقشههای مختلفی با تنوع رنگ و طرح زیادی بافته شده است. طرح افشان یادگار یکی از طرحهای انواع فرش کاشان است. در این فرش گلها درست بافته شدهاند و بیشتر در زمینه فرش به چشم میآیند.
طرح افشان شاه عباسی هم از دیگر طرحهای معروف فرش کاشان است. در این فرش از گل ختایی یا شاه عباسی، و شاخ و برگ زیاد استفاده میشود. حاشیه این فرش نسبت به دیگر نمونههای فرش طرح افشان پهنتر است. فرش به صورت قرینه بافته میشود و این زیبایی فرش را دو چندان میکند. گلهای به کاررفته در این فرش قدمت دیرینهای دارند و به نقوش ساسانی باز میگردند. گل نیلوفر آبی یا لوتوس مهمترین و بارزترین ویژگی فرش کاشان طرح افشان شاه عباسی است. اگر دیگر انواع فرش کاشان طرح افشان میتوان فرش افشان سلطنتی کاشان و فرش افشان گلریز کاشان نام برد.
فرش باغ ارم یکی دیگر از طرحهای فرش کاشان است. این فرش همان طور که از نامش پیداست شبیه یک باغ پر گل است. در بافت این فرش از انواع طرحهای گل استفاده شده است. طرح کلی فرش در دسته فرشهای خشتی قرار میگیرد. در واقع با اولین نگاه به فرش متوجه خانههای مربع یا مستطیل شکلی میشوید که با طرحهای گل تزئین شدهاند. در بافت این فرش نقش خانههای خشتی به صورت قرینه بافته میشود.
فرشهای طرح پرهام، مهبد، ترنم، حریر، کژال، طرحهالیدی و پیچک از دیگر طرحهای پرفروش فرش کاشان هستند.
بهترین طرح فرش تبریز
فرشهای تبریز از معروفترین و بهترین فرشهای ایرانی هستند. چند نمونه از فرشهای قدیمی تبریز در موزههای بزرگ فرش دنیا نگهداری میشوند. طرح فرش تبریز از طرحهای فرش ایرانی پیروی میکند. با این حال ویژگیهای خاصی هم که مربوط به منطقه بافت فرش باشد، دارد. طرح سالاری یکی از بهترین طرحهای فرش تبریز است. طراحی این فرش زیبا توسط استاد سالاری انجام شده است. در نمونههای دستباف، این فرش را به صورت 50 رج و 40 رج تولید میکنند. طرح فرش سالاری طرحی شلوغ و زنده است. با وجود نقش و نگار زیاد، فرش همچنان زیبایی خود را حفظ کرده است. بارزترین نقش فرش سالاری تبریز، طرح بته، گل شاه عباسی و گل فرنگی است. این فرش جزو فرشهای ترنج دار است و همین طور دور تا دور فرش یک حاشیه پیوسته وجود دارد.
طرح هریس یکی دیگر از طرحهای اصیل و زیبای فرش تبریز است. طرح فرش هریس بیشتر شامل خطوط هندسی و شکسته و اشکل هندسی میشود. خطوط منحنی در این فرش به حداقل میرسند. همین طور از گلهای شناخته شده فرش ایرانی در این طرح خیلی استفاده نمیشود.
فرش علیا یکی دیگر از طرحهای شاهکار فرش تبریز است. طرح فرش تبریز شهرت جهانی دارد و فرش علیا یکی از شناخته شدهترین آنها است. این فرش هم لچک و هم ترنج دارد. فرش علیا معمولا در رنگهای روشن مانند کرم، پیازی، نسکافهای و ... بافته میشود. طرح فرش تبریز بسیار متنوع است. فرش نامی هم یکی دیگر از فرشهای مطرح این شهر است که نقشه منحصر به فردی دارد. نقشه این فرش شامل تصاویر شاهان قدیمی، ظروف، جامها، نقوش آثار تاریخی و مواردی از این دست است. از آنجایی که فرش بیشتر در رنگهای سدری، طوسی، زیتونی و بژ در طیف ملایم و کم رنگ بافته میشود، نمایی عتیقه و قدیمی پیدا میکند. به طوری که به این فرش طرح زیر خاکی هم میگویند. اینها تنها چند نمونه از طرح فرش تبریز بودند.
کلام آخر
شما در فروشگاه فرش داریوش با طیف عظیمی از طرحهای مختلف شهر روبه رو هستید و میتوانید با توجه به ست کردن فرش با دکوراسیون منزلتان طرح مورد نظر خود را انتخاب کنید.